Na de presentatie op 17 mei 2024 in Leeuwarden van de eerste vogel – de alauda (leeuwerik, ljurk, laiwerke) – schreef Jelle van der Meulen in een artikel op Brekt dat hem de bevlogenheid opgevallen was van alle medewerkers aan ‘het project Aves Frisicae’. Hij schetste in het artikel onder andere het maakprces en verwachtte dat het wel een jaartje zou duren voordat alle tien ‘Friese vogels’ op deze manier op papier gezet zijn.
Die inschatting klopte precies, want een jaar later is inderdaad de complete handgemaakte uitgave uitgave klaar, plus een publieke editie. Op 23 mei overhandigt burgemeester Sybrand van Haersma Buma van Leeuwarden het eerste exemplaar van De vogels van Heerkens aan bioloog Auke-Florian Hiemstra. Het boek is een ode aan de 18e eeuwse arts en dichter Gerard Nicolaas Heerkens uit Groningen – verguisd in eigen land maar graag geziene gast in de kringen rond de Franse verlichtingsfilosoof Voltaire. Fragmenten van de oorspronkelijk in het Latijn geschreven vogelverzen zijn in het boek voor het eerst vertaald naar het Nederlands, Gronings en Fries. Het boek werd in Leeuwarden geproduceerd met ambachtelijke technieken uit de achttiende eeuw.
Hoe houd je lokale geschiedenis levend in de 21e eeuw? Door die met streektaal en ambachtelijke technieken te tonen aan een groot publiek, zo dacht het team van de boekrestauratoren van Frisian Colorists & Restorers en de Friese uitgeverij DeRyp. In een gezamenlijk project verzorgen ze de uitgave van gedichten die Groninger Gerard Nicolaas Heerkens (1726-1801) schreef over zijn geliefde ‘Vogels uit Frisia’ (Aves Frisicae) – het Noord-Nederlandse gebied dat grenst aan de Waddenzee, waar Heerkens zich terugtrok na een turbulent en kosmopolitisch bestaan. De gedichten beschrijven in detail het uiterlijk, gedrag en de leefomgeving van een tiental vogelsoorten die in de achttiende eeuw kenmerkend waren voor het Fries-Groningse landschap.
Kleurrijke persoonlijkheid
In de versregels klinkt ook de kleurrijke persoonlijkheid van Heerkens zelf door. Al op jonge leeftijd maakte dichter en student Heerkens zich in het openbare literaire leven in Groningen dermate onmogelijk, dat zijn vader hem naar Leiden stuurde om daar zijn studie geneeskunde voort te zetten. Ook in Leiden kon hij het dichten niet laten, maar zijn werken werden ook daar slechts lauwtjes ontvangen. In het buitenland oogstte hij wél waardering en Heerkens besloot zijn succes achterna te reizen. Hij had contact met schrijvers en literatuurliefhebbers in heel West-Europa. Hij vestigde zich tijdelijk in Parijs en maakte daar deel uit van de culturele kringen rond de verlichtingsfilosoof Voltaire.
Lokale talen
In De vogels van Heerkens zijn telkens acht regels uit de oorspronkelijk Latijnse vogelverzen gekozen en voor het eerst vertaald naar de drie talen van ‘Frisia’: het Nederlands, het Gronings en het Fries. De vertalers – classicus Niels Bakker, emeritus hoogleraar Fries Goffe Jensma, en auteur van de Groninger grammatica in kort bestek Klaas Pieterman – maakten vertalingen die elk op een eigen manier de essentie van de Latijnse tekst van Heerkens vangen en waarin het karakter van de lokale talen een dimensie toevoegen.
Ambachtelijk
Ook de vorm van het boek draagt bij aan het tot leven wekken van Heerkens en zijn vogels in de Noord-Nederlandse natuur van de achttiende eeuw. Het Leeuwarder boekrestauratieatelier Frisian Colorists & Restorers vervaardigde voor dit project een met handmarmers gebonden exemplaar van het boek met bladzijden van handgeschept papier. Nieuw zijn de prenten van illustrator Siebrand Doornkamp. Ze tonen de vogels van Heerkens in de stijl van Georges-Louis Leclerc de Buffon, biologisch tekenaar en natuuronderzoeker uit de achttiende eeuw, die Heerkens tijdens zijn reizen daadwerkelijk heeft ontmoet. De prenten werden gedrukt op een antieke cilinderhandpers en met de hand ingekleurd volgens ambachtelijk procédé door Doornkamps partner Evelien de Boer mede- eigenaar van FC&R. De publiekseditie van deze handgemaakte versie, uitgegeven door Utjouwerij DeRyp, is vanaf 23 mei te koop in de boekhandel en via onze website.
De vogels van Heerkens is een liefdevol monumentje voor de dwarse dichter Heerkens, dat met het gebruik van streektaal, historiserende prenten en ambachtelijke productieprocessen een stukje Noord-Nederlandse natuur en cultuur van ruim 250 jaar geleden weer tastbaar maakt.